Elinor Goldschmied, brytyjska pedagog, która znacząco wpłynęła na podejście do opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym. Jest najbardziej znana z koncepcji Treasure Baskets dla niemowląt i rozwinięcia tej idei do Heuristic Play dla dzieci mobilnych, gdzie głównym celem tej obserwacji jest zrozumienie, jak dzieci eksplorują i wchodzą w interakcje z różnorodnymi materiałami oraz jak rozwijają swoje umiejętności poznawcze, motoryczne i społeczne.
Można również zaobserwować ich schematy działania, fascynacje oraz to, jak reagują na nowe doświadczenia.
Sesje heurystyczne polegają na samodzielnym odkrywaniu przez dzieci właściwości przedmiotów i ich wzajemnego oddziaływania, co wspiera ich naturalną ciekawość i kreatywność.
Obserwacja podczas takiej zabawy pozwala dorosłym lepiej zrozumieć:
-
zainteresowania dzieci,
-
ich styl uczenia się
-
oraz potencjalne obszary, w których mogą potrzebować dodatkowego wsparcia lub stymulacji.
Zabawa Heurystyczna, przeze mnie zwana Sesją Badawczą oraz Treasure Basket, które pieszczotliwie nazywam Skarbczykami-Koszykami stawiają na doświadczenia dziecka zgodne z jego naturalnym rytmem i potrzebami.
Nie poznałam Elinor osobiście, za to w lutym 2013 roku, pracując w Eastwood Nursery School w Londynie poznałam osoby takie jak Jacqui Cousins, Anita Hughes and Dorothy Selleck, które w swoich badaniach skoncentrowały się na analizie interakcji dzieci z materiałami oraz wpływie takich sesji na rozwój dziecka i obserwowały moją sesję Heuristic Play, jaką nagrywaliśmy na potrzeby filmu ku pamięci Goldschmied dla studentów Froebel University, gdzie kładzie się duży nacisk na metody nauczania inspirowane filozofią Friedricha Froebla, który podobnie jak Elinor akcentował znaczenie zabawy w rozwoju dziecka.
W tamtym okresie prowadziłam regularne sesje zabaw heurystycznych dwa razy w tygodniu, pozwalając dzieciom na swobodną eksplorację i koncentrację. Wtedy, w zabieganym londyńskim świecie, który teraz zawitał do Polski, gdzie rodzice mają mniej czasu dla dzieci, a zabawki edukacyjne mają nie tylko ograniczone funkcje, to są plastikowe i nie dają żadnych bodźców, zapachu oraz są gładkie, co jest nudne dla małego naukowca.
Podczas Forest School (leśna szkółka), widziałam dzieci bojące się chrzęstu suchych liści w dłoniach lub mlackania błota pod kaloszami. Czułam się odpowiedzialna za to, by dzieci będąc pod moja opieką zdobywały dużo doświadczeń i wdzięczna, że ówczesna menager nie tylko dała mi szanse wyszkolenia się z zabawy heurystycznej, ale widząc moją do tego pasję, pozwoliła się rozwijać i prowadzić regularne sesje.
Eksperymenty nas kształtują, a przekraczanie naszej strefy komfortu napawa nas dumą.
Wyobraź sobie, że idziesz pobiegać, albo ćwiczysz jogę czy czytasz dobrą powieść. Jesteś odprężona, doświadczasz swojego ciała i intelektu. Z zajęciami heurystycznymi jest tak samo. Tam nie ma dobrych czy złych odpowiedzi. Dostrzegalne jest także silne poczucie celu, koncentracji i spokoju, nawet po 45 minutach sesji.
Przekonał się o tym niedawno Nikoś, rozgadany kilkulatek, którego rodzice chcieli nie tylko poprawić jego małą motorykę, ale uspokoić myśli i skoncentrować je na jednym zadaniu na raz, co udało mu się na naszych sesjach badawczych. Obserwowanie go w ciszy dało mi wiele informacji na temat jego zachowania i fascynacji, dostrzegłam również schematy, jakimi się kieruje podczas zabawy.
Rolą dorosłego jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa i przygotowanie odpowiedniej ilości kolekcji, które mogą zmieniać się przy kolejnych sesjach. Kolekcje nie są ze świata dziecięcego, co nie daje oczywistych rozwiązań i pozwala na eksplorację. Im więcej różnych bodźców, tym lepiej. Idealne są drewno, metal, słoiki, szczotki, kawałki różnych materiałów, a nauczywszy się tego można to wykorzystywać w zaciszu swojego domu i dać dziecku możliwość potęgi jaką jest odkrywanie i przekraczanie nowych granic.
Kosz-Skarbczyk
Kosz skarbów to zbiór około 80 przedmiotów z materiałów naturalnych, domowych i z recyklingu, umieszczonych w solidnym wiklinowym koszu. Jest przeznaczony dla niemowląt mogących samodzielnie siedzieć, zazwyczaj w wieku 5-10 miesięcy. Celem jest sensoryczne poznawanie świata poprzez dotyk rękoma i ustami, co stymuluje rozwój zainteresowania i mózgu dziecka. Dziecko eksploruje samodzielnie w obecności bliskiej osoby, która zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Dorosły reaguje jedynie na potrzeby malucha, nie kierując jego działaniami. Taka zabawa może zajmować dziecko nawet przez godzinę. Ciekawość i koncentracja są kluczowe dla uczenia się i kreatywności, a wartość Koszyka-Skarbczyka jest bardzo istotna.
Sesje Badawcze
Heurystyczna zabawa to metoda, która polega na umożliwieniu małym dzieciom swobodnego eksplorowania otoczenia poprzez manipulację różnorodnymi przedmiotami. Zwykle dotyczy dzieci mobilnych w wieku od około 12 miesięcy do 8 lat. * W tym czasie dzieci zyskują zdolność do samodzielnego poruszania się i zaczynają wykazywać większą ciekawość względem świata wokół.
Podstawowym elementem heurystycznej zabawy jest zestaw rozmaitych kolekcji, takich jak drewniane klocki, metalowe pokrywki, sznurki, tkaniny czy papierowe tuby. Takie przedmioty, pochodzące z naturalnych źródeł, gospodarstwa domowego i z recyklingu, są zazwyczaj umieszczane w workach, ale wykładane przed sesją, gotowe do eksploracji przez dziecko lub grupę dzieci i sprzątane po sesji, co jest jej częścią.
Założeniem tej zabawy jest niezależne eksperymentowanie, podczas którego dziecko samo podejmuje decyzje o tym, co i jak chce badać. To rozwija jego zdolności poznawcze, motoryczne oraz kreatywność. Dzieci uczą się poprzez dotyk, widzenie, słuchanie i ruch, co wspiera ich rozwój sensoryczny i poznawczy.
Rola dorosłego podczas heurystycznej zabawy jest podobna jak w przypadku Koszyka-Skarbczyka — polega na zapewnieniu bezpieczeństwa i odpowiedzi na potrzeby dziecka, bez ingerowania w jego sposób odkrywania. Ten rodzaj aktywności może angażować dzieci na dłuższy czas, rozwijając ich koncentrację i zdolność do niezależnego myślenia. Heurystyczna zabawa podkreśla znaczenie autonomii** i wolności w procesie uczenia się, czyniąc ją nieocenionym narzędziem w rozwoju dziecka.
* Istnieje kilka powodów, dla których dzieci powyżej 8 roku życia zazwyczaj nie uczestniczą w Sesjach Badawczych:
-
Zmiana zainteresowań: W miarę dorastania dzieci zaczynają interesować się bardziej złożonymi formami zabawy i nauki, które oferują większe wyzwania intelektualne i społeczne.
-
Rozwój poznawczy: Dzieci powyżej 8 lat zazwyczaj posiadają już bardziej zaawansowane umiejętności poznawcze, które skłaniają je do poszukiwania bardziej strukturalnych i zorganizowanych aktywności.
-
Koncentracja na nauce szkolnej: W tym wieku edukacja formalna staje się bardziej wymagająca, co zmienia sposób, w jaki dzieci spędzają czas wolny. Większy nacisk kładzie się na naukę i rozwijanie umiejętności akademickich.
-
Wzorce społeczne: Starsze dzieci zaczynają integrować się w większych grupach rówieśniczych, gdzie dominują inne formy zabawy, takie jak gry sportowe czy zabawy zespołowe, które promują współpracę i rywalizację.
-
Rozwój umiejętności praktycznych: Zamiast zabawy heurystycznej, starsze dzieci często angażują się w zajęcia, które rozwijają konkretne umiejętności, takie jak muzyka, sztuka, sport czy nauka programowania.
Dla dzieci starszych niż 8 lat zabawa nadal odgrywa ważną rolę, ale jej forma i funkcja znacząco się zmieniają, dostosowując się do ich rosnących potrzeb rozwojowych.
** Pojęcie autonomia ucznia zostało spopularyzowane na początku lat 80.
Henri Holec, francuski ekspert z zakresu edukacji, jest uważany za jedną z kluczowych postaci w promowaniu tej koncepcji. W swojej pracy z 1981 roku zatytułowanej Autonomy and Foreign Language Learning opisał autonomię jako umiejętność samodzielnego kierowania swoim procesem nauki. Początkowo koncepcja ta była szerzej stosowana w kontekście nauczania języków obcych, ale z czasem znalazła zastosowanie również w innych dziedzinach edukacji, w tym w edukacji online.